Visie
naar een Genealogische Database Nederland
Stel je voor, je gaat naar Wikipedia en tussen de artikelen over beroemde geleerden, celebrities, landen, steden en uitvindingen vind je ook van al je voorouders een pagina. Op die webpagina vind je natuurlijk zijn/haar geboorte en overlijden; de link naar zijn/haar ouders, partners en kinderen en bij elke verwijzing naar de registers van de Burgerlijke Stand krijg je het gescande document op een muisklik in beeld. Ook vind je elke vermelding in de Nederlandse bevolkingsregisters, in de juiste volgorde, zodat je stap voor stap volgen kunt waar ze gewoond hebben en hoe hun gezinssamenstelling er op elk moment uit zag. Ook hier krijg je met een muisklik het gescande origineel in beeld. Volledig ontsluiten van bronnen We zijn in Nederland het afgelopen decennium enorm verwend met de website Genlias en opvolger Wiewaswie. Hier worden de vele duizenden uren zwoegen van vrijwilligers nuttig gemaakt voor ons allemaal. Toch is het jammer dat er niet van meet af aan voor is gekozen om bij het ontsluiten van de Burgerlijke Stand meteen de namen van aangevers en getuigen mee te nemen. Want zij geven -met name in de 19e eeuw- zo ontzettend veel extra informatie. De "onbegrensde" mogelijkheden van de kadaster administratie In de Nederlandse archieven wacht ons, naast de gedegen bevolkingsadministratie, een schat die qua mogelijkheden wellicht nog groter is: de kadastrale boekhouding. Hoewel door velen als een moeilijk en ondoorgrondelijke rijstebrijberg beschouwd, is de kadastrale administratie in wezen een heel eenduidige en complete. Van elk perceel grond ligt de ontwikkeling vast in de boekhouding. Waar is het perceel uit ontstaan; hoe groot is het, wat is het gebruik; hoe ontwikkelt het gebruik in de tijd, wie zijn de achtereenvolgende eigenaren en in welke nieuwe percelen lost het perceel uiteindelijk op. In de kadastrale hulpkaarten ligt het perceel precies beschreven, zodat in de combinatie van de filiatie boekhouding en de hulpkaarten het in feite mogelijk wordt volledig automatisch een historische kadasterkaart op elk gewenst moment in de geschiedenis na 1832 te reconstrueren, onder de "simpele" voorwaarde dat de filiatie geschiedenis (OAT, SAT en register 71) en de inhoud van de kadastrale legger in een database worden vastgelegd en dat de afzonderlijke percelen aan de hand van de hulpkaarten als polygoon met geo-referentie worden vastgelegd. De technieken hiervoor zijn beschikbaar; het is alleen een kwestie van stug doorwerken. Koppeling van kadaster aan bevolkingsregister Door de gegevens uit de kadastrale boekhouding naast de gegevens in de bevolkingsregisters te leggen, en de eigenaar-bewoners te identificeren in beide bronnen, kan een deel van de adressen in de bevolkingsregisters eenduidig worden gekoppeld aan kadastrale percelen. Op deze wijze kan de veelgestelde vraag: waar woonde mijn overgrootvader in 1864, veel vaker dan thans goed worden beantwoord en in elk geval kan met grote zekerheid worden aangewezen in welke buurt het woonadres was gesitueerd. Bij de bevolkingsregisters en bevolkingslijsten die inmiddels online staat is een koppeling naar Google Maps gemaakt waarin de reeds gelocaliseerde percelen zijn aangegeven. De geschiedenis van Ommerschans Er zijn enorm veel verschillende bronnen met gegevens met betrekking tot Ommerschans. Deze bronnen puilen uit van persoonsnamen. Maar ik heb weinig bronnen gezien waarin er zo weinig uniformiteit in de schrijfwijzes van namen zit als in deze bronnen. Daardoor is het koppelen van namen in deze bronnen aan een centraal persoonsbestand bijzonder nuttig. van Visie naar Realiteit
The proof of the pudding is in the eating. Daarom is mijn aanpak om op de overzichtelijke schaal van mijn geboortegrond Avereest en de bedelaarskolonie Ommerschans invulling te geven aan dit visioen. Dat moet een binnen 1 mensenleven te realiseren klus zijn. Daarbij sta ik volkomen open voor alle opbouwende kritieken van een ieder. Ik wil alle gegevens vrijelijk delen met een ieder. Rechts in de kantlijn staan de bronnen die inmiddels digitaal toegankelijk zijn gemaakt en die als gemeenschappelijk kenmerk hebben dat de personen gekoppeld zijn of worden aan de Genealogische Database Avereest. van G.D. Avereest naar G.D. Nederland?
De Genealogische Database Avereest is bepaald niet de enige in z'n soort en ook zeker niet de grootste. Tal van particulieren en verenigingen hebben soortgelijke databases aangelegd -de meeste kleiner maar sommige ook veel groter-. Veel van deze databases zijn online te vinden, bijvoorbeeld op de website Genealogie Online. Wellicht komt het ooit tot een centrale Genealogische Database Nederland. Maar als je tot je door laat dringen wat voor organisatie een centraal bestand zal vergen, om enerzijds te voorkomen dat er dubbele personen in het bestand voorkomen en dat fouten er worden uitgewist of dat er schade wordt aangericht, maar anderzijds een werkbare situatie te scheppen, waarin de input van velen samen komt, dan verdient het zeker aandacht om naar alternatieven te kijken. Zo is het denkbaar dat er een groot aantal lokale of regionale genealogische bestanden worden aangelegd, die ieder gekoppeld zijn aan de lokale bronnen. Aan elke set bestanden wordt dan gewerkt door een relatief kleine groep mensen, die veel kennis hebben van de lokale geschiedenis, hetgeen de kwaliteit van de bronbewerking ten goede komt. Deze aanpak ondersteunt ook heel goed het "wij-gevoel" van een lokale groep. Vertaald naar een online aanpak, creëren we daarmee een vorm die goed aansluit bij datgene wat de social media sterk maakt.
Je ziet elke gelegenheid waar jouw voorouders als getuige optraden bij een aangifte van geboorte, huwelijk en overlijden, zodat je je een beeld kunt vormen van de groep mensen met wie zij optrokken. Je ziet links naar de successie memorie -als die er is-, naar notariële actes waarin ze optreden, naar foto's, belastingkohieren, en alle andere bronnen die ontsloten en gedigitaliseerd zijn.
Als jouw voorouders in het bezit van onroerend goed waren, dan vind je een link naar de betreffende bladzijden in de digitale kadastrale legger, alwaar je een compleet overzicht van de eigendommen in beeld krijgt. Als je op een perceelsaanduiding klikt dan krijg je het perceel in beeld, geprojecteerd in Google Maps, zodat duidelijk is waar het perceel was gesitueerd. Je kunt met 1 muisklik de gehele geschiedenis (filiatie) van dit perceel oproepen. Je kunt ook jaar-na-jaar een kaart met de daarin geprojecteerde bezittingen van jouw voorouders oproepen, zodat je ziet op welke wijze hun bezit gegroeid en/of ingekrompen is, maar ook hoe het gebruik van de percelen zich ontwikkelde.
Is dit een droom? Neen! Alle gegevens en technieken om dit plaatje in te vullen zijn beschikbaar. Er gaat alleen wel wat tijd in zitten om alle gegevens te ontsluiten. Maar dat is leuk en nuttig werk, vooral als je de resultaten van je werk onmiddellijk in beeld krijgt. Er kunnen ook heel veel mensen tegelijk aan dezelfde bronnen werken, door de niet ontsloten gescande bronnen online te zetten en iedereen de mogelijkheid te geven letterlijk een bouwsteentje bij te dragen en de resultaten daarvan meteen te zien. In plaats van de resultaten van je familieonderzoek in je eigen PC te stoppen, deel je de gegevens meteen met de wereld.
Sinds 1982 ben ik geregeld bezoeker van de Nederlandse archieven en altijd heb ik mij er over verwonderd dat zoveel mensen het dagenlang volhouden bladzijden om te slaan, op zoek naar dat ene feit. Ik heb zelf duizenden uren besteed aan het grondig overtypen van documenten en gemerkt dat die inspanning zich royaal terug verdient.
Mijn visie op het toegankelijk maken van geschiedenis is dat wij, mensen die tijd besteden in archieven, onze inspanning vooral zouden moeten gebruiken voor het systematisch ontsluiten van bronnen, waarbij we alle personen koppelen aan een centraal persoonsbestand, waarin elke persoon een Historisch Burger Service Nummer (HBSN) krijgt, en waarin we elke gebeurtenis, voor zover mogelijk, koppelen aan een geografische lokatie en en tijdstip of tijdvak.
In de Genealogische Database Avereest zijn alle mensen die als hoofdrolspeler voorkomen in de registers van de burgelijke stand van Avereest voorzien van een uniek HBSN. Elke persoon komt 1 keer in de database voor en de relaties tussen de personen zijn eenduidig vastgelegd volgens de bekende GEDCOM structuur. Een volgende stap is dat we in alle bronnen waarin deze personen voorkomen, dit HBSN nummer toevoegen. Op deze wijze wordt alle informatie van een persoon, eenmaal gelokaliseerd in de centrale database, razendsnel gevonden in alle andere bronnen, zoals bevolkingsregisters, de kadastrale legger, successie memories, notariële archieven etc. Daarbij doet dan bijvoorbeeld de schrijfwijze van de naam er niet meer toe. Integendeel, op deze wijze kan juist heel snel inzichtelijk worden gemaakt op hoeveel verschillende manieren een naam gespeld is, en/of hoe zich dat in de tijd ontwikkelde.
Want onderschat het niet! Het is ongelofelijk hoeveel spellingsvarianten ik in de kleine gemeenschap van Avereest ben tegen gekomen. De meeste daarvan zijn verklaarbaar uit het verschil tussen Nederlands en het Nedersaksich dialect.
Klik op onderstaande links voor een aantal voorbeelden. Je krijgt dan een kaart uit de Genealogische Database Avereest in beeld. Scroll daar naar onderen om de schrijfwijzes van de naam in de diverse bronnen te zien. Door op de blauwe pijl in de bovenbalk te klikken, keer je terug naar dit verhaal.
Dus Boertjes is ook Boerties, Dozeman is ook Deuzeman, Lassche is ook Last, Hesseling wordt ook Esting genoemd (inslikken), Boterboer heet Boter of Botter, Hartman is ook Artman, Drogt is Dragt, Pols is Pals, Strijker is Strik, Termohlen is ook Ter Mullen of Termeulen, Bunskoeken is ook Busko en Harbeek is ook Arbeek.
Een andere categorie zijn de buitenlanders, die Nederlander worden: Platre wordt Blatter of Bladder, Grün wordt Groen, Schomacher wordt Schoemaker, Breuer wordt Breijer, Braaijer en Braaijen, Schultze wordt Schulte, Schouten en Scholten, Steinhoff wordt Steenhof, Bernsen wordt Berendsen of Berends, Frieling of Frielink wordt Frijlink of Vrielink, Wagner wordt Wagenaar, Wagenaars of Wageneren Helwich wordt Helleweg of Elleweg.
Een derde categorie is de moeizame overschakeling van patroniem naar familienaam. Alberts wordt de Jonge, Lamberts wordt Schotkamp, Kaspers wordt Kappen of Strootgert, Teerts wordt Slomp, Teunis wordt Roseboom, Geijsen wordt Daniels etc.
De vierde categorie is de ondoorgrondelijke: Hoe wordt Büde tot Heineman, Kniertjes tot Kreuzen, Smak tot de Vries, van Darel tot Dalds of Dons, Germes tot Olet, Bennink tot Valkman, Dragt tot Flodder en Toeten tot Smand.
En dan hebben we het voor het gemak maar even helemaal niet over de kleine spellingsvarianten. Zo wordt mijn naam, Rijnhart, geschreven als Reynaert, Reijnaard, Reinhard, Reinhart en Rijnhard. En daarbij valt op dat deze varianten niet alleen worden genoteerd door de ambtenaar der Burgelijke Stand, maar ook door mijn voorouders zelf.
Dit fenomeen maakt dat het zoeken in een prachtige bron als WieWasWie niet altijd succesvol is, want je hebt dikwijls geen idee onder welke naamsvariant je uiteindelijk de gezochte persoon in de gezochte acte zult aantreffen. Daarom bepleit ik het systematisch ontsluiten en koppelen van alle bronnen, waarbij je op basis van de complete inhoud van een acte de personen koppelt in een database. Als we dit werk consequent uitvoeren dan ontstaat er een centrale database waarin elke persoon 1 keer voorkomt met koppelingen naar de geboorteacte en overlijdensacte en daarnaast een lange rij van andere optredens in bronnen.
Op deze wijze zien we de timeline van elk van onze voorouders ontstaan.
Neem nu "mijn" ome Berend Rijnhart. Hij is de ongehuwde broer van mijn betovergrootvader. In wiewaswie komt hij met twee vermeldingen voor: zijn geboorte in Zwolle op 10 juli 1815 en zijn overlijden in Avereest op 24 maart 1889. Met enige moeite vinden we hem in de successievelijke bevolkingsregisters van Avereest, waar hij vanaf 1838 woonde.
Door de Burgerlijke Stand van Avereest volledig te ontsluiten, dus inclusief de namen van aangevers en getuigen, en daarbij de personen op basis van een eenmalige identificatie in de bron te koppelen aan de centrale database, ontstaat er ineens een indrukwekkende timeline van ome Berend. En dit is niet het resultaat van gericht speurwerk, maar van systematisch ontsluiten van bronnen.
En deze timeline komt nu in beeld voor elke persoon die sporen in deze bronnen in Avereest heeft achter gelaten. En meer dan dat: van elke feit op de timeline spring je direct naar de transcriptie van de bron, waar je de volledige context in beeld ziet en van waaruit je ook direct naar de andere personen in de bron kunt springen. In veel gevallen is de foto of scan van het origineel direct bij de hand, ter controle en ter verfraaiing.
Het resultaat zal verbluffend zijn. Hoe ontwikkelt het grondgebruik zich van jaar tot jaar. Hoe ontwikkelen zich de eigenaren in de loop van hun leven. Hoe ontwikkelen families zich. Ook de notariële bescheiden die ten grondslag liggen aan de overdracht van grond van eigenaar naar eigenaar zijn volledig gedocumenteerd in de kadastrale boekhouding. Door deze documenten te digitaliseren, toegankelijk te maken en te koppelen aan de percelen, kunnen deze referenties online worden opgeroepen, evenals de relevante bladzijden uit de kadastrale legger.
Vanaf 2019 heeft Ron Nijhuis een prachtige aanzet gegeven voor een website waarin de kadasterkaarten en kadasterhulpkaarten van de voormalige gemeente Avereest worden gepresenteerd. Helaas is Ron in 2021 veel te vroeg overleden, maar hij heeft een prachtige nalatenschap:
Op termijn is wil ik voor geografische objecten een database aanleggen waarin, vergelijkbaar met de systematiek voor personen, de timeline van een object (meestal een woonhuis) in beeld wordt gebracht. Op deze wijze wordt de bewoningsgeschiedenis in een klap helder.
Omdat van nagenoeg alle bewoners van de Ommerschans en de andere kolonien nauwkeurig is bijgehouden wanneer zij kwamen (en waar vandaan) en wanneer ze vertrokken, is een volledige reconstructie van de populatie realiseerbaar. Door de koppeling met een centraal persoonsbestand is het heel goed mogelijk om de link van de Ommerschans bewoners naar nageslacht te leggen (men heeft geschat dat 1 miljoen Nederlanders een voorouder heeft die in de kolonien heeft verbleven). Maar ook wordt het op deze wijze mogelijk om wetenschappeljik statistisch onderzoek te verrichten naar het effect van de kolonien van Weldadigheid op haar bewoners. Zo hoop ik bij te dragen aan het beantwoorden van de vraag: heeft deze instelling een positief effect op haar bewoners gehad of niet?
Intussen is er een aparte zoekpagina voor Ommerschans en heb ik meer dan 100 verhalen "in Wikipedia-stijl" geschreven over de bewoners van Ommerschans:
Deze aanpak staat niet in de weg dat er een centraal zoekscherm kan worden gemaakt waarmee alle lokale bestanden in een zoekopdracht worden doorzocht op basis van een eenduidig kenmerk (bijvoorbeeld de geboorte gegevens of de overlijdensgegevens) en waarmee de gegevens aan de zoeker worden getoond op een wijze alsof het één groot bestand betreft.
Ik pretendeer niet de eerste of enige te zijn die met dit idee rond loopt. Zo is er het Links project dat een reconstructie van alle 19e en vroeg 20e eeuwse families in Nederland beoogt. Nauw hieraan verwant is de Historische Steekproef Nederland. Ik zal graag samenwerken met een ieder die hetzelfde doel voor ogen staat: het optimaal ontsluiten van bronnen met persoonsgebonden en/of lokatiegebonden informatie.
Helmuth Rijnhart
Historische Vereniging Avereest
Vereniging Ommerschans
terug naar startpagina bonmama
Contact